Ir indo pola estrada de Ponteareas a Salvaterra atopamos a feligresía de San Xoán de Fornelos da Ribeira, un val onde o real faise ideal. Do adro da eirexa de San Xoán ollamó-lo val cheo de mainzos e viñedos na foscura cadenciosa das encostas de piñeirais de infindo amor secular.
Era a tardiña no intre para se durmir no val, cando o sol vaille virando as costas a luz, namentres ía lembrando eu cando neno, as roseiras da nosa horta do Casco onde mocearan os Álvarez de Sotomayor, Cambra, Castro, Brey, Estévez… entre outros moitos.
¡Val de Fornelos engaiolado de merlos, xílgaros e ruiseñores¡
Sobor da mente viñame a eito as lembranzas de meniño que era eu é d’aquela cousa que chamaran “emigración”. Pois non habia entón nesta ribeira quen
non tivera un emigrante na familia. O meu tio avó Roxelio Estévez Cambra fora un deles, finado como notario e fundador da Casa de Galicia en Bahía Blanca na Arxentina.
Por aquél entón pouco a pouco, foran pechando as casiñas de moitos rueiros e muiños cantariños do Tea, deixando de moer os mainzos d’aquelas xentes. Non había máis que fame, andraxe e medo. Este era a paisaxe psicolóxica de cando me estaba criando.
Nas tardiñas do val o sol deitabase no colo do silenzo. De cando en cando unha velliña pasaba polos vieiros das Fraguiñas vestida de preto, espallando os brazos falando soía. Eu estaba sentado na beira dunha encrucillada de lendas no cruceiro que tiña arrente de sí as pedras onde noutros tempos pousaban os mortos para lles votaren o responso. Foi aquí cando neno, a miña nai esparexíame o medo con agarimo. Eu fun medrando e a costiña que tiña diante de min subina mañán e tarde para ir a escola de Lourido co mestre D. Xosé Álvarez (O das Rodas) que era de Meder, zarabatido polo vento, mollados coma unha rolla, gardando os libros a carón do peito, debaixo da camisa. Eu calaba máis matinaba nos traumas, no desconsolo, nas calamidades, na desfeita infame das familias incluída a miña.
Nas noites, a Lúa parecía pendurada na ponla dún piñeiro namentras pola congosta da Loña un rapaz ía cabilando na moza do pano vermello. O Antoniño “Patachús” e os cans doentes de fame oubeaban ventando rachar as miñas veas mozas. As campás da eirexa tocaban as badaladas das ánemas. A miña madriña Alfonsa coa sua figura axiollábase na mazaira e rezaba polos seus que se foran e tamén polos seus veciños. Polo Manoel que lle vira a inxertar as cepas de brencellao e caiño. O Manoel facía partixas de dia é camiñaba de noite como o vello santo dos vieiros…
A espranza chegou para os meus veciños, as xestas, os toxos coas súas cores verdes, non só as contemplan con ledicia co merlo no cotoriño da cerdeira asubiando o seu canto triunfal de espranza porque hoxe na democracia, pode decirse que Fornelos é todo él un canto de merlos, xílgaros e reiseñores.
Publicado en Faro de Vigo, el 29 -10 – 2004 por Manuel Alfonso Estèvez Costas.
Condado de Salvaterra do Miño 